Właściwe po co ptaki śpiewają? Chociaż śpiew ptaków uchodzi za zjawisko podziwiane przez ludzi od zarania dziejów, wcale nie jest łatwo na to pytanie odpowiedzieć. W dodatku od razu trzeba postawić kolejne pytanie: Kto śpiewa, samiec czy samica, a może oboje?..
Otóż na ogół śpiewają samce. Śpiew samca ma zadanie informacyjne. Po pierwsze informuje inne samce, że tu, gdzie śpiewa, znajduje się jego terytorium, a po drugie informuje samice, iż jest gotowy do odbycia lęgów. Samica po jakości śpiewu samca jest w stanie ocenić jego kondycję fizyczną, co daje jej pewność, że potencjalny partner przekaże jej potomstwu najlepsze geny.
Ptaki ograniczają swój śpiew praktycznie tylko do okresu godowego. To właśnie dlatego najładniej i najaktywniej śpiewają od końca kwietnia do połowy czerwca. Głosy wydawane poza tym okresem to najczęściej głosy wabiące i ostrzegawcze, niemające nic wspólnego ze śpiewem; co więcej, właśnie te glosy są wydawane zarówno przez samce, jak i samice.
Wprawny ornitolog jest w stanie – i to bez większego trudu - po samym tylko śpiewie oznaczyć gatunek ptaka, nawet jeśli będzie on praktycznie nie do rozpoznania przez lornetkę. Najlepszym przykładem będą tu pierwiosnek i piecuszek, dwa maleńkie i niezwykle do siebie podobne ptaki. Podobne na tyle, że nawet kiedy ma się jednego z nich w ręku (np. w celu zaobrączkowania), trzeba sprawdzić zasięg jego emarginacji (wcięcie na zewnętrznej krawędzi lotki pierwszorzędowej), czy jest tylko na piątej lotce (piecuszek), czy może na szóstej (pierwiosnek).
Piecuszek
Pierwiosnek
Warto także powiedzieć kilka słów o bogatce, ponieważ to właśnie ona jako pierwsza zaczyna śpiewać już w słoneczne dni lutego. Co ciekawe u tego gatunku wyróżniono aż kilkadziesiąt różnych typów śpiewu, często bardzo różniących się pomiędzy sobą – jedno natomiast, co jest niezmienne, to powtarzanie poszczególnych sylab.
Badaniami ptaków na podstawie głosów zajmuje się dziedzina biologii zwana bioakustyką. Badania polegają na nagrywaniu głosów ptaków za pomocą mikrofonów kierunkowych (parabolicznych bądź typu shot-gun) na specjalne rejestratory dźwięku. Potem nagranie jest analizowane w komputerze za pomocą specjalistycznych programów komputerowych. Tego typu sprzęt jest dość drogi, ponieważ musi być niezwykle precyzyjny. Tu trzeba sobie zdać sprawę z tego, że niecały ptasi śpiew jest słyszalny dla ludzkiego ucha. Głosy obrabia się w programach na podstawie tak zwanych sonogramów, czyli wizualnego zapisu ptasiego śpiewu.
Nagrywanie głosów
Do nagrań płyt audio z głosami ptaków sprzęt nie musi być aż tak wyrafinowany jak do badań, niemniej, ażeby osiągnąć doskonałą jakość, koszty i tak będą znaczne. Jeśli natomiast chcemy zebrać głosy ptaków głównie w ramach dokumentacji, wystarczy sprzęt za mniejsze pieniądze. W samym sprzęcie najważniejszy jest mikrofon – najtańsze mikrofony (mono) typu shot-gun kupimy już za około 300 zł ; do tego wystarczy najzwyklejszy kasetowy dyktafon, żeby osiągnąć całkiem przyzwoity efekt. Nagrania prezentowane dotychczas w Ptasich Ogrodach są wykonane takim właśnie, nisko-budżetowym sprzętem. Mogę jednak z całą pewnością powiedzieć, że emocje towarzyszące temu zajęciu, i to niezależnie od wartości cenowej sprzętu, są co najmniej tak samo silne, jak przy robieniu zdjęć. Różnica jest może tylko taka, że przy zdjęciach musieliśmy mieć dobre światło a tu musimy być blisko śpiewającego ptaka, a w tle musi być mało szumów i hałasu – co w dzisiejszych czasach wcale nie jest takie łatwe. Mimo to, a może tym bardziej, życzę wielu przyjemnych wrażeń słuchowych podczas nagrywani ptasich śpiewów, do których możemy potem powracać w czasie długich dni zimowych, kiedy to nasi mali, skrzydlaci śpiewacy muszą oszczędzać gardła.
